Aroyi.org

Datu irekiak (open data)

Datu irekiak (open data, ingelesez) datu jakin batzuk mundu guztiarentzat modu librean (copyright, patente edo bestelako kontrol mekanismoen mugarik gabe) eskuragarri jartzeko helburua duen filosofia eta praktika bat da.

Beste mugimendu eta komunitate ireki batzuen antzeko etika bat du, adibidez, kode irekiarena (open source) eta eskuragarritasun librea (open access).

Datuak (bereziki publikoak) kalitatearekin eta makinek irakurri ahal dituzten formatuetan argitaratuz, besteei beren zereginak errazten zaizkie, balioa erantsiz alda ditzaten, aplikazio (webak, mugikorrak), laburpen edo txosten bezala. Informazio gehiago Wikipedian .

• Politikan aplikatutako adibide bat: tuderechoasaber.es

Ezagutza librea

Ezagutza espezie gisa eboluzionatzera bultzatu gaituen ezaugarria da. Ez da ondasun mugatu bat; aitzitik, zenbat eta gehiago erabili, orduan eta gehiago garatzen da. Horretarako, ezagutza sortzea, ikastea, barneratzea, sistematizatzea, transmititzea eta aplikatzea sustatzen duten baldintza sozial jakin batzuk behar dira.

Ezagutza libreak ezagutza ondasun publiko gisa ikusten du, pertsonen berdintasunezko garapena bultzatzen duen ondasun gisa, hain zuzen, ezagutzaren sortzaile eta edukitzaile gisa. Hori dela eta, araudi murriztaileek ez bezala (adibidez, jabetza intelektuala edo patenteak), ezagutza libreak honako askatasun hauek barne hartzen ditu (gutxienez 0 eta 2 askatasunak barne hartu behar ditu):

• 0 askatasuna: baimenik eskatu gabe eskuratzea eta erabiltzea ahalbidetzen du.
• 1 askatasuna: behar zehatzen arabera aldatzea ahalbidetzen du.
• 2 askatasuna: besteekin konpartitzea ahalbidetzen du.
• 3 askatasuna: eratorritako aldaketak eta hobekuntzak irabazi kolektiboaren arabera banatzen laguntzen du.

Informazio gehiago Wikipedian.

Finantzaketa kolektiboa (crowdfunding)

Finantzaketa kolektiboa (crowdfunding, ingelesez) pertsona askoren artean lankidetzan aritzeko modu bat da. Normalean, Internetez baliatzen da, helburu komun baterako diru-kopuru bat biltzeko edo beste pertsona, talde edo erakunde batek hasitako ahaleginak babesteko.

Finantzaketa kolektiboa, azken aldian, helburu askotara bideratzen da: hondamendi natural baten ondorioak arintzeko nahiz proiektu kulturalak garatzea, baita kanpaina politikoak finantzatzea ere. Informazio gehiago Wikipedian.

Guztion jabetza (commons)

Guztion jabetza (ingelesezko commons hitzaren itzulpena) edo ondasun komuna komunitatea modu publikoan eta kolektiboan kudeatzeko modu bat da, gureak diren eta pertsonek libreki erabili, zabaldu eta gorde ditzaketen ondasun eta baliabide konpartitu, ukigarri eta ukiezinen bidez kudeatzeko modu bat, hain zuzen. Gobernatzeko eredu erantzunkide bat, komunitatean, konfiantzan, gardentasunean, lan solidarioan, berdinen arteko trukean eta eskuragarritasun unibertsalean oinarritua. Guztion jabetza osatzen duten ondasunak eta baliabideak oinordetzan jasotzen ditugunak, elkarrekin sortzen eta birsortzen ditugunak eta etorkizuneko belaunaldiei helarazi nahi dizkiegunak dira. Zentzu hertsian, ondasun naturalen, kulturalen edo sozialen dibertsitate handiari egiten dio erreferentzia, adibidez: haziak, Internet, folklorea, edateko ura, genoma, esparru publikoa, ezagutza, etab. Sarritan, mehatxaturik edo desagertzear edo pribatizatzear daudenean soilik ikusten ditugun ondasunak eta baliabideak.

Hori dela eta uste dugu, beste pertsona askok bezala, garrantzitsua dela aktiboki sustatzea eta indartzea, Interneteko eta esparru digitaleko aukeretan guztion jabetza (berriz) deskubrituz, baita bizi eta lan egiteko toki berriak erabiliz ere; baita hezkuntzaren esparru zabalerako ere, premiazkoa baita esparru horretan berritzea; edo elikagai ekologikoen ekoizpenarekin eta banaketarekin eta ingurumenaren babesarekin lotutako aukera berrietarako, besteak beste. Aztertu behar diren esparru ugarietako batzuk baino ez dira horiek. Guztion jabetzaren kontzeptua kontzeptu juridiko-filosofiko zahar bat da, eta azken urteotan indarra lortu du, indarrean dago eta gizartean eragina du, software librearen bidez open source mugimendua eta ezagutza librea garatu izanari esker, Creative Commons eta antzeko beste lizentzia batzuk ugaritu izanari esker eta 2009an Elinor Ostrom-i ondasun komunen gobernuari egin dizkion ekarpenengatik eman zioten Ekonomia Nobel sariari esker. Informazio gehiago Wikipedian.

Kode irekia (open source)

Kode irekiak (open source), Goteon, ez dio softwareari soilik erreferentzia egiten, oro har edozein produkturen, zerbitzuren edo jardueraren erabilera, kopia eta banaketa libreari baizik (informazioa edo/eta ezagutza digitalizagarria da, patroi bat, diseinu bat, metodologia bat, programazio bat, eskuliburu didaktiko bat, etab. bezala).

Kode irekiak (eredu itxiek ez bezala) sarean konektatutako komunitateetan kopiatzea, berrerabiltzea, testuingurua berriz zehaztea eta berriz nahastea errazten du, ekintza birala eta jatorrizkotik eratorritako gauzak ekoiztea ahalbidetzen du, jatorrizkoa egokitzeko eta esponentzialki hobetzeko (lankidetza banatuari esker), proiektu komun bat eskuragarri jartzearen eta lankidetzaren eredua da eta martxan jartzen du. Informazio gehiago Wikipedian .